سوالات بی‌پاسخ درباره توافق آتش‌بس در جنگ غزه

اسرائیل و حماس به توافق آتش‌بس برای پایان دادن به جنگ ۱۵ ماهه در غزه دست یافته‌اند.

هرچند آتش‌بس با حماس در دولت ائتلافی اسرائیل مخالفانی دارد، دفتر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، می‌گوید «طرح آزادی گروگان‌ها» مورد موافقت قرار گرفته است.

گفته می‌شود که حماس خواستار آزادی چند زندانی فلسطینی است اما اسرائیل گفته است که این افراد به دلیل ارتکاب جرایم سنگین به دوره‌های حبس محکوم شده‌اند و در توافق نیز این اصل مورد تایید قرار داشته است.

در عین حال، شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست وزیر قطر، گفته است که این توافق پس از تصویب در کابینه اسرائیل، از روز یکشنبه اجرایی خواهد شد.

این توافق چشمگیرترین پیشرفت در خاتمه جنگی ست که با حمله گروه مسلح فلسطینی حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد.

جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، گفته است که این آتش‌بس جنگ را در غزه متوقف می‌کند، ارسال کمک‌های بشردوستانه بسیار مورد نیاز را به غیرنظامیان فلسطینی افزایش می‌دهد و گروگان‌های اسرائیلی و خارجی در دست حماس را پس از بیش از ۱۵ ماه اسارت به آغوش خانواده‌هایشان باز می‌گرداند.

برای رسیدن به این نقطه ماه‌ها مذاکرات غیرمستقیم و پردردسر صورت گرفته است به ویژه اینکه اسرائیل و حماس متقابلا به یکدیگر بی‌اعتماد هستند.

برای قبول آتش‌بس، حماس خواستار اعلام پایان کامل جنگ قبل از آزادی گروگان‌ها بود که اسرائیل آن را ��ابل قبول نمی‌دانست.

طبق این توافقنامه، تا زمانی که به مفاد آن عمل ‌شود، جنگ متوقف خواهد بود.

با این حال، مشخص نیست که آیا این توافق به معنای پایان دایمی جنگ خواهد بود یا فقط به منزله توقف درگیری است.

یکی از اهداف اصلی جنگ اسرائیل علیه حماس از بین بردن توان نظامی و حکومتی این گروه بوده است. اگرچه اسرائیل به شدت به حماس آسیب رسانده است، اما این گروه هنوز تا حدی قابلیت عملیات و سازماندهی مجدد را دارد.

آزادی گروگان‌ها و زندانیان

همچنین مشخص نیست که از گروگان‌های اسرائیلی، چه تعدادی زنده‌ مانده‌اند و چه تعداد درگذشته‌اند و اینکه آیا اساسا حماس از محل نگهداری همه افرادی که هنوز نامشان اعلام نشده است اطلاع دارد یا نه.

حماس نیز به نوبه خود خواستار آزادی برخی از زندانیانی شده است که اسرائیل می‌گوید آنها را آزاد نخواهد کرد. گفته می‌شود این فهرست شامل اسامی کسانی هم می‌شود که در حملات ۷ اکتبر دست داشتند.

همچنین مشخص نیست که آیا اسرائیل با خروج از نوار حایل مورد نظرش بین خاک اسرائیل و غزه در یک تاریخ مشخص موافقت خواهد کرد یا اینکه حضورش در این منطقه دایمی خواهد بود.

هر آتش‌بسی احتمالا شکننده خواهد بود.

توافق‌های قبلی آتش‌بس بین اسرائیل و حماس با درگیری‌ بین دو طرف نقض شدند و در نهایت به نتیجه نرسیدند.

جدول زمانی و پیچیدگی توافق کنونی به این معنی است که حتی یک حادثه کوچک می‌تواند به یک تهدید بزرگ برای ادامه این توافق تبدیل شود.

توافق آتش‌بس چگونه اجرا خواهد شد؟

انتظار می‌رود این آتش بس در سه مرحله اجرا شود.

فاز اول: آزادی گروگان‌ها و زندانیان

دیوید منسر، سخنگوی دولت اسرائیل با اعلام این توافق گفت که ۳۳ گروگان - که انتظار می‌رود همگی زنان از جمله زنان عضو ارتش، کودکان، سالمندان و بیماران یا مجروحان باشند با زندانیان فلسطینی مبادله شوند.

پس از این مرحله، مشخص نیست که چه تعداد از گروگان‌های باقی مانده زنده هستند.

یک مقام فلسطینی به بی‌بی‌سی گفت که سه گروگان بلافاصله آزاد می‌شوند و بقیه طی شش هفته آزاد خواهند شد.

در این مرحله، نیروهای اسرائیلی خروج از مناطق پرجمعیت غزه را شروع خواهند کرد - اما معلوم نیست این عملیات چقدر طول خواهد کشید.

اسرائیل همچنین به آوارگانی که اکنون در جنوب غزه هستند اجازه می‌دهد بازگشت به شمال را شروع کنند.

تقریباً تمام ۲/۳ میلیون نفر ساکنان غزه با دستور تخلیه محل سکونت یا در نتیجه حملات اسرائیل و نبردهای زمینی بین دو طرف مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند.

شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست وزیر قطر، تایید کرده است که ارسال کمک‌های بشردوستانه به تمام نقاط نوار غزه و همچنین بازسازی بیمارستان‌ها سرعت خواهد گرفت.

میزان دقیق کمک‌ها از جمله جزییات دیگری است که باید تایید شود.

او در پاسخ به این سوال که تا چه اندازه اطمینان دارد که این توافق فراتر از فاز اول اجرا شود، گفت که مذاکره‌کنندگان چنین باوری دارند اما این به طرف‌های درگیر بستگی دارد. او افزود: «ما از طرفین انتظار داریم به توافق پایبند باشند.»

یک مقام فلسطینی گفت مذاکرات مفصل برای مرحله دوم و سوم در شانزدهمین روز از اجرای آتش‌بس آغاز خواهد شد.

اینکه، چه زمانی و چگونه سربازان اسرائیلی کریدور فیلادلفی در مرز مصر را ترک خواهند کرد هم هنوز مشخص نیست.

فاز دوم: آزادی تعداد بیشتری گروگان و زندانی

نخست وزیر قطر می‌گوید که جزئیات فاز دوم و سوم در طول اجرای فاز یک نهایی خواهد شد.

جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده در نشست خبری اعلام توافق آتش‌بس گفت که فاز دوم شامل مذاکره برای «خاتمه دائم جنگ» است. جو بایدن گفت اگر مذاکرات بیش از شش هفته طول بکشد، آتش‌بس ادامه خواهد یافت.

تصور می‌شود که گروگان‌های مرد باقیمانده - سربازان و غیرنظامیان - در ازای تعداد بیشتری از زندانیان فلسطینی آزاد شوند.

اسرائیل گفته است که با آزادی صدها زندانی فلسطینی موافقت کرده است، در حالیکه یک مقام فلسطینی از آزادی بیش از ۱۰۰۰ نفر صحبت کرده است.

حدود ۱۹۰ نفر فلسطینی در حال گذراندن محکومیت‌های حبس ۱۵ سال یا بیشتر هستند. یک مقام اسرائیلی به بی‌بی‌سی گفت که مرتکبان قتل در کرانه باختری اشغالی آزاد نخواهند شد.

همچنین در این مرحله خروج کامل نیروهای اسرائیلی از غزه و آغاز برقراری شرایط «آرامش پایدار» صورت خواهد گرفت. از این اصطلاح در طرح‌های قبلی آتش‌بس با عنوان «توقف دائم عملیات نظامی و خصمانه» نام برده شده بود.

فاز سوم: بازسازی غزه

مرحله سوم و نهایی شامل بازسازی غزه است – عملیاتی که ممکن است سال‌ها به طول انجامد.

جو بایدن گفته است که در این مرحله، بیجاشدگان فلسطینی می‌توانند به همه محله‌ها در تمام مناطق غزه بازگردند.

او گفت که اجساد نهایی گروگان‌های اسرائیلی که در اسارت درگذشته‌اند نیز به خانواده هایشان بازخواهد گشت.

آیا ترامپ می‌تواند مدعی اعتبار برای حصول آتش‌بس دانسته شود؟

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا در شبکه‌های اجتماعی گفت که توافق آتش‌بس بین اسرائیل و حماس مدیون اوست. او نوشت: «توافق مهم آتش‌بس فقط در نتیجه پیروزی تاریخی ما در انتخابات نوامبر به دست آمد.»

در دوحه، شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست وزیر قطر پس از اعلام این توافق، به سوالات رسانه‌ها پاسخ داد.

اولین سوال این بود که چرا بعد از ناکامی‌های قبلی، این توافق حالا حاصل شده است و آیا فشار رئیس جمهور آینده ایالات متحده بوده است که مسیر مذاکرات را تغییر داد؟

آقای آل ثانی گفت که قطر در ماه‌های اخیر شاهد «تحرکی» در مذاکرات و حرکت به سوی آتش‌بس بوده است.

او گفت: «ما شاهد اقداماتی بودیم که اخیرا از سوی ایالات متحده انجام شده است که به این لحظه رسیده است.»

او افزود آنچه در چند روز گذشته از سوی ایالات متحده مشاهده شده شامل همکاری مشترک هر دو دولت فعلی و آینده آن کشور بوده است و آن را تعهدی آشکار برای دستیابی به توافق توصیف کرد.

توافق چگونه اجرا خواهد شد؟

کابینه اسرائیل هنوز باید در مورد این توافق رای‌گیری و آن را تایید کند. با وجود مخالفت برخی از وزرای جناح راست تندرو در دولت ائتلافی، انتظار می‌رود توافق به تصویب برسد.

در کنفرانس خبری نخست وزیر قطر از او پرسیده شد که چقدر به اجرای توافق فراتر از فاز اول اطمینان دارد؟

او گفت که دو طرف باور دارند که چنین خواهد شد اما البته همه چیز به اقدامات طرفین بستگی دارد.

نخست وزیر قطر با تاکید بر اینکه مکانیسم‌هایی برای اطمینان از پایبندی هر دو طرف به مفاد توافق وجود دارد، گفت که سه کشور آمریکا، مصر و قطر بر اجرای توافق نظارت خواهند داشت.

او افزود: «ما از طرفین انتظار داریم که به توافق پایبند باشند» اما در عین حال تایید کرد که این نوع توافق‌ها بسیار پیچیده است.

چه کسی غزه را اداره خواهد کرد؟

این که کدامیک از گروه‌های فلسطینی یا کسان دیگر غزه را پس از جنگ اداره خواهند کرد، یکی از سوالات بزرگی است که همچنان بی‌پاسخ باقی مانده است.

محمد مصطفی، نخست وزیر تشکیلات خودگردان فلسطین روز چهارشنبه و پیش از اعلام توافق آتش‌بس گفت که تشکیلات خودگردان فلسطین باید تنها قدرت حاکم در غزه پس از جنگ باشد.

اسرائیل ادامه حکومت حماس بر این سرزمین را نمی‌پذیرد و همچنین اجازه نمی‌دهد تشکیلات خودگردان، که بخش‌هایی از اراضی تحت اشغال اسرائیل در کرانه باختری را اداره می کند، حکومت بر غزه را در دست گیرد.

اسرائیل می‌خواهد پس از پایان جنگ، کنترل امنیتی بر غزه را همچنان حفظ کند.

با این حال، اسرائیل با ایالات متحده و امارات متحده عربی بر روی طرحی برای تشکیلات اداره موقت غزه کار می‌کند که اداره امور آن را تا زمانی که «تشکیلات خودگردان اصلاح شود» در دست خواهد داشت.

سپس دولت جدیدی به طور دایم در غزه مستقر خواهد شد.