واکسن‌های هدفمند، شاید تا ده سال دیگر سرطان پستان را مهار کنند

دکتر نورا دسیس، متخصص سرطان، در آستانه‌ بزرگ‌ترین موفقیت دوران ۳۰ ساله‌ حرفه‌ای خود می‌گوید: «ما به نقطه‌ اوج رسیده‌ایم.»

دکتر دسیس که مدیریت مؤسسه‌ واکسن سرطان در دانشگاه پزشکی واشنگتن را بر عهده دارد، معتقد است تا دهه‌ آینده، واکسن‌ها بخشی از درمان معمول سرطان خواهند شد.

سرطان پستان یکی از دلایل اصلی مرگ‌ومیر ناشی از سرطان در میان زنان بسیاری از کشورهاست. به‌تازگی، آژانس بین‌المللی پژوهش در زمینه‌ سرطان گزارش داده که یک نفر از هر ۲۰ زن در سراسر جهان در طول زندگی خود به سرطان مبتلا می‌شود.

بنیاد پژوهشی سرطان پستان می‌گوید: «جای امیدواری وجود دارد، چون بیش از ۵۰ آزمایش فعال واکسن سرطان پستان در سراسر جهان، به روش‌های گوناگون در حال انجام است. پنج مورد از این آزمایش‌ها در مراحل بسیار پیشرفته هستند.»

در ۱۸ ماه گذشته، پیشرفت بزرگی در زمینه‌ واکسن حاصل شده است. این پیشرفت نتیجه‌ توسعه‌ ایمنی‌درمانی (ایمونوتراپی) است؛ روش درمانی نوآورانه‌ای که در آن از سیستم ایمنی بدن برای مقابله با بیماری استفاده می‌شود. همچنین، پیشرفت در حوزه‌ هوش مصنوعی که داده‌های به‌دست‌آمده از ده‌ها هزار بیمار سرطانی را تحلیل کرده، نقش مهمی در این تحول داشته است.

تأثیر بالقوه واقعی واکسن را می‌توان در تجربه بازیگر ویکتوریا اکانویه دید؛ کسی که در دهه سوم زندگی‌اش به سرطان اولیه پستان در مجاری شیری مبتلا شد.

او می‌گوید: «این موضوع تأثیر عظیمی بر زندگی حرفه‌ای، زندگی اجتماعی و خانواده و دوستانم گذاشت. ناگهان دنیایم زیر و رو شد. اگر بتوانیم با واکسن از این بیماری جلوگیری کنیم، اتفاق خارق‌العاده‌ای خواهد بود.»

مراحل درمان او به‌ویژه بسیار دشوار بود، چون به بیماری کم‌خونی داسی‌شکل مبتلاست؛ یعنی در جریان عمل‌های جراحی نیاز به انتقال خون داشت. با این حال، تشخیص و درمان به‌موقع بیماری به او کمک کرد.

واکسن‌های سرطان چگونه عمل می‌کنند؟

چند دهه است که دانشمندان تلاش می‌کنند واکسن‌هایی بسازند تا سرطان را درمان کنند یا از آن پیشگیری شود، اما در این زمینه موفقیت چندانی نداشته‌اند.

واکسن‌هایی مانند واکسن اوریون یا مننژیت باعث می‌شوند در بدن سپر دفاعی لازم در برابر ویروس یا باکتری مهاجم شکل بگیرد.

اما این کار در مورد سرطان دشوارتر است، چون سرطان از سلول‌های خود بدن ایجاد می‌شود. به همین دلیل، بیشتر واکسن‌های سرطان شخصی‌سازی شده‌اند و «عناصر تشکیل‌دهنده» آن‌ها بر اساس ویژگی‌های فردی بیمار و نشان ژنتیکی منحصر به‌فرد تومور سرطانی تعیین می‌شود.

این واکسن‌ها به بدن فرمان می‌دهند تا پروتئین‌ها و آنتی‌بادی‌هایی بسازد که به نشانگرها یا آنتی‌ژن‌هایی حمله کنند که فقط روی سلول‌های سرطانی وجود دارند.

چه تحقیقاتی انجام شده است؟

بخشی از این تلاش با هدایت دکتر نورا دسیس و همکاری نزدیک با ائتلاف واکسن سرطان انجام می‌شود؛ کنسرسیومی در آمریکا که روند تولید واکسن‌های در حال توسعه را سرعت می‌بخشد.

دکتر دسیس پروژه‌های مختلفی را پیش می‌برد، از جمله آزمایش ووک‌واک در دانشگاه واشنگتن؛ واکسنی که پروتئین «گیرنده شماره ۲ فاکتور رشد اپیدرمی» را هدف قرار می‌دهد، عاملی که معمولاً باعث رشد سریع سلول‌های سرطانی می‌شود.

در این آزمایش، واکسن همراه با شیمی‌درمانی و روش‌های درمانی دیگر برای بیمارانی استفاده شده که به سرطان پستان با «گیرنده شماره ۲ فاکتور رشد اپیدرمی» مثبت مبتلا هستند؛ گروهی که حدود یک‌سوم موارد ابتلا را تشکیل می‌دهند. این درمان پیش از جراحی برای برداشتن تومورها انجام می‌شود.

دکتر دسیس می‌گوید: «ما سرانجام به نقطه‌ای رسیدیم که امیدواریم واکسن‌های سرطان در آینده نزدیک برای استفاده بالینی تأیید شوند.»

در همین حال، در ماه اوت، نخستین مرحله آزمایش‌های بالینی واکسن تولیدشده توسط شرکت بیوتکنولوژی آنیکسا بیوساینس و کلینیک کلیولند در اوهایو تکمیل شد.

این واکسن‌های پپتیدی، پروتئین آلفا لاکتاآلبومین را هدف قرار می‌دهند؛ پروتئینی مرتبط با سرطان پستان سه‌گانه منفی تهاجمی، یکی از کشنده‌ترین انواع سرطان.

دکتر آنیل کومار از شرکت آنیکسا می‌گوید: «ما پروتئینی را وارد بدن می‌کنیم که مخصوص سلول‌های سرطانی پستان است و به بدن آموزش می‌دهیم تا به این سلول‌ها حمله کند.»

دانشمندان تلاش می‌کنند با کمک واکسن، اندازه تومور بیمار را کاهش دهند؛ به‌طوری‌که نیاز به جراحی تهاجمی کمتر شود یا حتی نیازی به جراحی نباشد، و احتمال بازگشت سرطان نیز کاهش پیدا کند.

این واکسن روی بیمارانی آزمایش شده که از سرطان پستان سه‌گانه منفی نجات یافته‌اند، و همچنین زنانی که نمونه‌برداری از بافت پستان آن‌ها نشان‌دهنده جهش‌های اولیه سرطان بوده است.

نتایج این آزمایش نشان داد که در بیش از ۷۰ درصد این زنان، سیستم ایمنی بدن توانسته سلول‌های سرطانی پستان را شناسایی کند و به آن‌ها حمله کند.

دکتر توماس باد از مؤسسه سرطان کلینیک کلیولند می‌گوید: نتایج اولیه نشان می‌دهد واکسن «پاسخ ایمنی» خوبی ایجاد کرده و عوارض جانبی کمی داشته است.

مرحله دوم آزمایش‌های بالینی اوایل سال ۲۰۲۶ آغاز می‌شود و شامل گروه دارونما نیز خواهد بود؛ گروهی که واکسن دریافت نمی‌کنند و به دانشمندان امکان مقایسه اثرات واکسن را می‌دهد.

دکتر کومار می‌گوید امیدوار است روزی این واکسن در اختیار زنانی و برخی مردان قرار گیرد که هنوز به سرطان مبتلا نشده‌اند، «تا بتواند به‌طور واقعی از آغاز بیماری جلوگیری کند.»

پس از آن، مرحله سوم پژوهش آغاز می‌شود؛ مطالعات گسترده‌ای که صدها تا هزاران بیمار را در بیمارستان‌های مختلف دربرمی‌گیرد، جایی که بهترین درمان‌های نوین در دسترس هستند.

با این حال، پس از پایان این مرحله، هنوز چند سال زمان لازم است تا واکسن مجوز رسمی دریافت کند؛ هرچند اداره کل غذا و داروی ایالات متحده مقرراتی برای تسریع روند صدور مجوز در مورد برخی بیماری‌ها مانند سرطان وضع کرده است.

دیانا اینس، که واکسن سرطان پستان دریافت کرده و اکنون سه سال است که مراحل بهبودی خود را طی می‌کند، می‌گوید: «برای من مثل برنده شدن در بلیط بخت‌آزمایی بود».

او در ۳۹ سالگی، هنگام خواباندن دختر دوساله‌اش، متوجه توده‌ای در پستانش شد و سرطان مرحله سهِ سه‌گانه منفی پستان تشخیص داده شد.

او چندین ماه درگیر درمان‌های فرساینده‌ای بود؛ از جمله جراحی گسترده، رادیوتراپی و ۱۶ دور شیمی‌درمانی که شامل سه دوره با داروهای بسیار قوی بود؛ داروهایی که به‌دلیل رنگ و عوارض شدید جانبی، «شیطان قرمز» نامیده می‌شوند.

پس از آن اعلام کردند که او برای آزمایش واکسن سرطان پستان مناسب است. ابتدا شک داشت، اما وقتی اطلاعاتی درباره آن کسب کرد، از این انتخاب احساس خوش‌شانسی کرد.

او می‌گوید: «من واقعاً فکر می‌کنم این پیشرفت بزرگی در علم محسوب می‌شود».

چه کسانی به این درمان دسترسی پیدا خواهند کرد؟

هرچند خوش‌بینی‌هایی درباره پتانسیل واکسن‌های شخصی‌سازی‌شده وجود دارد، اما این فناوری‌ها هنوز در مراحل اولیه هستند. این واکسن‌ها درمان‌هایی بسیار هدفمند ارائه می‌دهند، اما روند پیچیده تهیه آنها باعث می‌شود تولیدشان گران و پرهزینه باشد.

هدف بلندمدت شرکت‌های داروسازی، ارائه واکسن‌هایی برای افراد بیشتری در سطح جامعه و عرضه آزاد آنها در داروخانه‌هاست؛ واکسن‌هایی که بتوانند نشانه‌های عمومی تومور را هدف قرار دهند.

ارتباط میان شانس زنده‌ماندن در سرطان پستان و محل زندگی فرد در جهان همچنان معنا‌دار و چشمگیر است. در کشورهای پردرآمد، ۸۳٪ از زنانی که سرطان پستان در آنها تشخیص داده می‌شود زنده می‌مانند، در حالی که در کشورهای کم‌درآمد که بسیاری از آنها در جنوب آفریقا قرار دارند بیش از نیمی از زنان با تشخیص مشابه جان خود را از دست می‌دهند.

برخی متخصصان سرطان نگران‌اند که فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند واکسن‌ها هرگز به دست انبوهی از زنانی که به آنها نیاز دارند نرسد.

دکتر ایزابل سورجوماتارام، سرپرست شاخه پایش سرطان در مرکز جهانی تحقیقات سرطان، می‌گوید: «نابرابری عمیقی میان افرادی که به درمان‌های پایه‌ای سرطان مانند جراحی، رادیوتراپی و شیمی‌درمانی دسترسی دارند و کسانی که از این امکانات محروم‌اند وجود دارد».

او می‌افزاید: «وقتی پای درمان‌های پیچیده و شخصی‌سازی‌شده سرطان به میان می‌آید، وضعیت چالش‌برانگیزتر خواهد شد».

بنا بر گزارش ماه فوری�� مرکز جهانی تحقیقات سرطان، تا سال ۲۰۵۰ موارد ابتلا به سرطان پستان در سراسر جهان ۳۸٪ افزایش خواهد یافت و میزان مرگ‌ومیر سالانه ناشی از این بیماری تا ۶۸٪ بیشتر خواهد شد.

دکتر جوانا کیم، نویسنده گزارش و دانشمند مرکز جهانی سرطان، می‌گوید: «در هر دقیقه، چهار زن در سراسر جهان به سرطان پستان مبتلا می‌شوند و یک زن جان خود را بر اثر این بیماری از دست می‌دهد. این آمار روز‌به‌روز در حال بدتر شدن است».

برای ویکتوریا، روند پیشرفت واکسن به‌موقع نبود. او اکنون کارزارهایی برای آگاه‌سازی بیشتر درباره سرطان پستان در میان زنان سیاه‌پوست به راه انداخته است.

او می‌گوید: «هنوز جوامعی هستند که در آنها به‌ندرت درباره سرطان پستان صحبت می‌شود».

«احساس گناه و شرم وجود دارد؛ گناه در مرکز هویتی قرار می‌گیرد که فرد از دست می‌دهد، و همین موضوع بسیار سنگین و فشارآور است.»

دیانا هنوز نگران بازگشت سرطانش است، به‌ویژه با نزدیک شدن به پنجمین سال درمان.

او می‌گوید: «این ماجرا داستان علمی‌تخیلی نیست؛ ما اکنون در مرحله دوم آزمایش‌های بالینی هستیم. من نمونه‌ای زنده از موفقیت این آزمایش‌ها هستم».